ΒιβλιοπωλείοΚύβος

Ο Επτανησιακός Ριζοσπαστισμός αντλούσε το ιδεολογικό του υπόβαθρο από τις ιδεολογικές αρχές της ριζοσπαστικότερης φάση της Γαλλικής Επανάστασης του 1789.

Ο ακραιφνής ριζοσπαστικός λόγος διατυπώθηκε από τον Ιωσήφ Μομφερράτο και στη συνέχεια από τον Παναγιώτη Πανά. Το πώς αρθρώθηκε, από ποιους και τι αντιστάσεις είχε να αντιμετωπίσει μέσα στον ιστορικό χρόνο από το 1848 έως και το 1865, απαντάται από τούτο το έργο. Αποτυπώνεται η διακίνηση και διακύμανση των πολιτικών ιδεών στα Επτάνησα, όπως αυτές εκφράστηκαν αρχικά, υπό το καθεστώς «προστασίας» των Ιονίων Νήσων από το βρετανικό στέμμα, και η τύχη που είχαν στο νέο πολιτικό πλαίσιο, εκείνο του εδαφικά διευρυμένου, με τα Επτάνησα, ελεύθερου ελληνικού κράτους

Τι ήταν ο Επτανησιακός Ριζοσπαστισμός; Ποιοι ήταν οι ιδεολογικοί του φορείς; Ποια η στάση του βρετανικού στέμματος; Επηρεάστηκε και σε ποιο βαθμό το τελευταίο κατά την άσκηση της διπλωματικής του πολιτικής στην ευρύτερη περιοχή; Η ένωση των δύο κρατών —των Ηνωμένων Πολιτειών των Ιονίων Νήσων με το ελεύθερο ελληνικό κράτος— ήταν αποτέλεσμα των αγώνων των ριζοσπαστών; Ήταν τελικά οι επτανήσιοι ριζοσπάστες μεγαλοϊδεάτες; Ποια ήταν η τύχη των ιδεών στο ελληνικό κράτος; Πώς επέδρασε η παρουσία τους μέσα στο πρώτο ελληνικό κοινοβούλιο και, αυτό αποτυπώθηκε στο Σύνταγμα του 1864;

O αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει τις αναλογίες πολιτικών και ατομικών συμπεριφορών και συμφερόντων της εποχής του Επτανησιακού Ριζοσπαστισμού με το σήμερα — τα αίτια, τα κίνητρα και τους λόγους που επιμελώς κρύβονται πίσω από τις δράσεις κρατών και συνασπισμών και τις πράξεις πολιτικών προσώπων.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ:

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ: Η ΜΗΤΡΑ ΤΩΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΩΝ ΖΥΜΩΣΕΩΝ 1859-1865

ΚΕΦ.9. Οι φορείς των ριζοσπαστικών ιδεών στο ελληνικό κράτος

9.1.Ο Π. Πανάς ως φορέας ριζοσπαστικών ιδεών

Στο Φως, του Σοφοκλή Καρύδη, ο Παναγιώτης Πανάς βρήκε το δημοσιογραφικό βήμα για να εκφράσει τις ιδέες του για τη ροή των πολιτικών γεγονότων. Ήταν ο κυριότερος εξωκοινοβουλευτικός φορέας των ριζοσπαστικών ιδεών στο ελληνικό κράτος. Υποστήριζε ότι ο επτανησιακός λαός είχε αγωνισθεί για την ελευθερία του και δεν ήθελε να τη θυσιάσει υπό το σκήπτρο κάποιου ηγεμόνα. Εν όψει της σύνταξης του νέου πολιτεύματος εξέθετε τις αρχές που θα υποστήριζε και θα καθοδηγούσαν τις ενέργειές του και οι οποίες, αν πραγματοποιούνταν, σύμφωνα πάντα με τη σκέψη του, θα μπορούσαν να σώσουν την Ελλάδα.

Σύμφωνα με τον Πανά κάθε λαός είχε μία αποστολή στη γη. Από την ακριβή κατανόηση της αποστολής του λαού εξαρτιόταν και η επιτυχία των ενεργειών του. Στόχος του λαού θα έπρεπε να είναι η επίτευξη της αποστολής του. Για να δράσει αποτελεσματικά ο ελληνικός λαός και να εργαστεί έτσι ώστε να φτάσει το συντομότερο στο σκοπό του, έπρεπε πρώτα να κατανοήσει την αποστολή του. Στόχος του δεν έπρεπε να είναι η υλική ευημερία της κοινωνίας: σκοπός καταστρεπτικός για την ανθρωπότητα και «αυτόχρημα» βλασφημία κατά του θεού και απόρροια εγωισμού. Η αποστολή του ελληνικού λαού, σύμφωνα με τον Πανά, ήταν «η εκπολίτισις και μόρφωσις της Ανατολής. Ο θεός έθετο τον ελληνικόν λαόν ενταύθα ως την λυχνίαν την μέλλουσαν να φωτίση τα εις το σκότος της αμαθείας και των δεισιδαιμονιών διατελούντα εκείνα έθνη».[i] Για να επιτύχει το στόχο του ο ελληνικός λαός έπρεπε πρώτα να υπάρξει ως έθνος, να εκπολιτισθεί και να μορφωθεί ο ίδιος. Ως έθνος, ωστόσο, δεν μπορούσε να υπάρξει χωρίς πλήρη ενότητα, ούτε μπορούσε να εκπολιτισθεί και να μορφωθεί χωρίς ελευθερία. Η ενότητα και ελευθερία του ήταν το πρώτο βήμα που όφειλε να επιτύχει. Με την ενότητά του θα γινόταν ισχυρός και σεβαστός από τους ξένους και κανείς δε θα μπορούσε να τον παρασύρει μακριά από τα πραγματικά του συμφέροντα που όφειλε να υπερασπίσει και να διεκδικήσει. Με την ελευθερία του θα κατάφερνε να «βαδίσει» ειρηνικά προς την ανάπτυξη και τελειοποίηση των ηθικών και φυσικών του δυνάμεων.

Με ποιο τρόπο θα επιτυγχανόταν η ενότητα του ελληνικού λαού; Στο μέλλον θα ερχόταν το «πλήρωμα του χρόνου» ως προϊόν διηνεκούς προσπάθειας, ανεξάρτητης από επεμβάσεις των ξένων. Η ελευθερία ήταν ακόμη επισφαλής, αφού οι άνθρωποι του θεσμού της βασιλείας και της «μετριοφροσύνης» δεν έπαυαν να συκοφαντούν και να τρομάζουν την κοινωνία προκαλώντας αναρχία. Δεν μπορούσαν να κατανοήσουν ότι η ελευθερία στηριζόμενη στο καθήκον, δεν μπορούσε παρά να είναι αναρχία, σύμφωνα πάντα με τη σκέψη του Πανά. Τάξη δεν μπορούσε να υπάρξει χωρίς δικαιοσύνη η οποία θα στηριζόταν στις αρχές της ελευθερίας, ισότητας και αδελφότητας.

Η φτώχεια και η αμάθεια ήταν τα κοινωνικά «θηρία», στα οποία στήριζε ο δεσποτισμός την ύπαρξή του. Η ελευθερία έπρεπε να καταπολεμήσει τη φτώχια μέσω της «επέκτασης» του «συνεταιρισμού» στις εργατικές τάξεις και την αμάθεια με την εφαρμογή ομοιόμορφου συστήματος για την επέκταση και οργάνωση της δημοτικής διδασκαλίας. Η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, του εργάζεσθαι και ανατρέφεσθαι, ήταν σύμφωνα με τον Πανά τα πρώτιστα και ουσιωδέστερα δικαιώματα του ανθρώπου. Η εργασία και η «ανατροφή» ήταν οι όροι εγκοινωνισμού που ο Πανάς θεωρούσε ότι μπορούσαν να συμβάλουν στην «ανάπλαση» της κοινωνίας. Πρόκειται για την έκφραση της ριζοσπαστικής ιδεολογίας όπως δεν είχε ακόμη εκφραστεί, με όρους νεωτερικούς και με τους οποίους ο Πανάς διατύπωσε μία νέα οπτική των κοινωνικών αναγκών με στόχο τον εκπολιτισμό την κοινωνίας στο πλαίσιο των ιδεών του επτανησιακού ριζοσπαστισμού.

Το σύνθημα για ελευθερία, ισότητα και αδελφότητα του Rousseau ήταν παρόν στη σκέψη του Πανά αποτέλεσε το ιδεολογικό υπόβαθρο για οποιαδήποτε κοινωνικοπολιτική ενέργεια προόδου θα προτείνει. Και άλλα δικαιώματα ήταν ιερά και «επίζηλα», σύμφωνα πάντα με τη σκέψη του, όπως το δικαίωμα του συνέρχεσθαι, το δικαίωμα του αναφέρεσθαι, η ελευθερία έκφρασης των ιδεών. Ωστόσο, έκρινε ότι η περιφρούρησή των δικαιωμάτων αυτών έπρεπε να ανατεθεί στο λαό, διότι η απλή θεσμοθέτησή τους θα τα καταστούσε μάλλον προβληματικά. Η ασφαλής περιφρούρηση και η «θρησκευτική» εφαρμογή των δικαιωμάτων αυτών, ως βάσης του πολιτικού «οικοδομήματος» θα οδηγούσαν στην απόλυτη λαϊκή κυριαρχία. Η όσο το δυνατόν πληρέστερη κυριαρχία του λαού, η εργασία και η ανατροφή ήταν το πολιτικό τρίπτυχο που πρέσβευε ο Πανάς και πίστευε ότι με την επίτευξή τους η πορεία του έθνους θα ήταν ανεπιστρεπτί προοδευτική.[ii]

[i]«Η Πολιτική μας Πίστις», Φως, 592(31-7-1864), Αθήνα, σ. 1.

[ii]Στο ίδιο, σσ. 1-2.